پزشکی هسته ای، شاخه‌ای نوین از علم پزشکی است که با بهره‌گیری از خواص مواد رادیواکتیو، انقلابی در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها ایجاد کرده است. این حوزه تخصصی، به جای تمرکز بر ساختار آناتومیک اعضای بدن، به بررسی عملکرد و فرآیندهای فیزیولوژیک و متابولیک آن‌ها می‌پردازد. در حقیقت، تصویربرداری هسته‌ای به پزشکان این امکان را می‌دهد که به درون سلول‌ها و بافت‌ها ورود کرده و فعالیت‌های بیوشیمیایی آن‌ها را مشاهده کنند؛ قابلیتی که در بسیاری از روش‌های تصویربرداری دیگر وجود ندارد. این رویکرد منحصربه‌فرد، تشخیص بیماری‌ها را در مراحل ابتدایی، حتی قبل از بروز علائم ساختاری، ممکن می‌سازد.
پزشکی هسته ای چیست و چه کاربردهایی در تشخیص بیماری‌ها دارد؟
پزشکی هسته ای (Nuclear Medicine) تخصصی است که در آن از مقادیر اندک مواد رادیواکتیو به نام رادیودارو (Radiopharmaceutical) برای اهداف تشخیصی و درمانی استفاده می‌شود. این رادیوداروها به بدن بیمار تزریق، خورانده یا استنشاق می‌شوند و سپس توسط دوربین‌های ویژه‌ای به نام گاما کمرا (Gamma Camera) یا اسکنرهای PET و SPECT ردیابی می‌شوند.
این دوربین‌ها با ثبت پرتوهای گامای ساطع شده از رادیوداروها، تصاویری دقیق از عملکرد اعضا و بافت‌های مختلف بدن تهیه می‌کنند. کاربرد پزشکی هسته‌ای بسیار گسترده است و تقریباً تمام ارگان‌های بدن را پوشش می‌دهد. از جمله مهم‌ترین کاربردهای تشخیصی این حیطه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشخیص بیماری‌های قلبی
- شناسایی تومورها
- بررسی عملکرد مغز
- ارزیابی عملکرد کلیه‌ها
- تشخیص بیماری‌های استخوانی
- بررسی غدد درون‌ریز
تفاوت پزشکی هسته‌ای و رادیولوژی
اصلی‌ترین تفاوت پزشکی هسته ای و رادیولوژی در منبع تابش و نوع اطلاعاتی است که ارائه می‌دهند. در رادیولوژی (مانند سی‌تی اسکن و اشعه ایکس)، پرتو از یک منبع خارجی به بدن تابیده می‌شود و تصاویری از ساختار آناتومیک اعضا ایجاد می‌کند. اما در پزشکی هسته ای، منبع تابش (رادیودارو) در داخل بدن قرار دارد و اطلاعاتی از عملکرد فیزیولوژیک و متابولیک ارگان‌ها به دست می‌دهد.
| ویژگی | پزشکی هسته‌ای | رادیولوژی |
|---|---|---|
| منبع تابش | داخلی (رادیوداروی تزریق شده به بیمار) | خارجی (دستگاه مولد اشعه ایکس) |
| نوع اطلاعات | عملکردی و فیزیولوژیک (چگونگی کارکرد عضو) | ساختاری و آناتومیک (شکل و اندازه عضو) |
| روش کار | ردیابی پرتوهای ساطع شده از بدن | عبور پرتو از بدن و ثبت تضعیف آن |
| مثال کاربردی | تشخیص گرفتگی عروق کرونر قبل از آسیب | مشاهده شکستگی استخوان |
Nuclear medicine and molecular imaging procedures play an important role in the diagnosis, assessment, and treatment of many diseases.
ترجمه به فارسی:
روش‌های پزشکی هسته‌ای و تصویربرداری مولکولی نقش مهمی در تشخیص، ارزیابی و درمان بسیاری از بیماری‌ها ایفا می‌کنند.
منبع: www.sciencedirect.com
اسکن پزشکی هسته ای و تصویربرداری از قلب
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای این رشته، در حوزه قلب و عروق است. پزشکی هسته ای برای قلب به کاردیولوژیست‌ها کمک می‌کند تا با دقت بالا، بیماری‌های عروق کرونر را تشخیص دهند. اسکن پزشکی هسته ای قلب به دو صورت استراحت و ورزش (یا استرس دارویی) انجام می‌شود. در این روش، با تزریق رادیودارو و تصویربرداری در این دو حالت، می‌توان میزان خون‌رسانی به بخش‌های مختلف عضله قلب را مقایسه کرد. مناطقی که در حالت استرس دچار کمبود خون‌رسانی می‌شوند، نشان‌دهنده وجود تنگی در عروق کرونر هستند. این اسکن می‌تواند نیاز به آنژیوگرافی را با دقت بالایی پیش‌بینی کند.
متخصص و مراکز پزشکی هسته ای
انجام و تفسیر این اسکن‌های پیچیده بر عهده متخصص پزشکی هسته ای است. این پزشکان پس از اتمام دوره پزشکی عمومی، یک دوره تخصصی چهار ساله را در زمینه فیزیک هسته‌ای، رادیوشیمی، حفاظت در برابر اشعه و تکنیک‌های تصویربرداری مولکولی می‌گذرانند. آن‌ها مسئولیت تعیین دوز مناسب رادیودارو، نظارت بر فرآیند تصویربرداری و در نهایت، تحلیل تصاویر و ارائه گزارش تشخیصی را بر عهده دارند. این خدمات تخصصی در مراکز پزشکی هسته‌ای ارائه می‌شود. این مراکز مجهز به تجهیزات مختلفی هستند و تحت نظارت سازمان انرژی اتمی فعالیت می‌کنند.
مزایا و معایب پزشکی هسته ای
از جمله مهم‌ترین مزایای پزشکی هسته ای، می‌توان به توانایی شناسایی بیماری‌ها در مراحل اولیه مولکولی، ارائه اطلاعات عملکردی، حساسیت بالا و غیرتهاجهمی بودن آن اشاره کرد.
مهم‌ترین نگرانی بیماران در مورد پزشکی هسته ای، مواجهه با مواد رادیواکتیو است. با این حال، باید به این نکته توجه داشته باشید که میزان اشعه دریافتی در یک اسکن پزشکی هسته‌ای معمولاً بسیار کم و در حد دوز مجاز سالیانه است و با یک سی‌تی اسکن ساده برابری می‌کند. عوارض پزشکی هسته‌ای بسیار نادر و معمولاً خفیف هستند و ممکن است شامل واکنش‌های آلرژیک جزئی به رادیودارو باشند.
رادیوداروها نیمه عمر کوتاهی دارند و به سرعت از طریق ادرار و مدفوع از بدن دفع می‌شوند. به همین دلیل، نوشیدن مایعات فراوان پس از اسکن توصیه می‌شود. این روش معمولاً برای زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود؛ مگر در موارد بسیار ضروری و در شرایطی که با صلاحدید متخصص پزشکی هسته ای انجام شود.
در نهایت، پزشکی هسته ای، با فراهم آوردن اطلاعات عملکردی، نقش مکملی برای سایر روش‌های تصویربرداری مانند رادیولوژی دارد و به پزشکان در تشخیص دقیق‌تر، انتخاب روش درمانی مؤثرتر و مدیریت بهتر بیماری‌ها، از بیماری‌های قلبی گرفته تا سرطان، کمک زیادی می‌کند. مشاوره با پزشک و یافتن یک مرکز معتبر از طریق پلتفرم‌هایی همچون سامانه خدمات سلامت و درمان کانکطب، گام اول برای بهره‌مندی از این تکنولوژی پیشرفته است. جهت دریافت اطلاعات بیشتر، با ما تماس بگیرید.
